De term “legitieme portie” komt voort uit het erfrecht en heeft een belangrijke juridische betekenis, vooral binnen families en erfeniskwesties. Het is een begrip dat diep geworteld is in het Nederlandse rechtsstelsel en in veel andere rechtsstelsels over de hele wereld. Om goed te begrijpen wat de legitieme portie inhoudt, is het van belang om in te gaan op de achtergrond, het doel, en hoe dit begrip in de praktijk wordt toegepast.
De legitieme portie is het wettelijk vastgestelde minimumdeel van een erfenis waar bepaalde erfgenamen – doorgaans de kinderen van de overledene – recht op hebben, ongeacht wat er in het testament staat. Het is bedoeld om ervoor te zorgen dat een kind niet volledig onterfd kan worden door zijn of haar ouder(s). De legitieme portie wordt ook wel het “legitieme erfdeel” genoemd.
In Nederland wordt deze legitieme portie geregeld door het Burgerlijk Wetboek, specifiek in Boek 4, dat gaat over het erfrecht. Volgens de wet hebben kinderen van de overledene, ook wel legitimarissen genoemd, recht op de helft van wat zij zouden hebben gekregen als er geen testament was opgesteld (het zogenaamde wettelijke erfdeel). Dit recht is strikt wettelijk vastgelegd en kan niet zomaar door een testament worden ontnomen.
Doel van de legitieme portie
De legitieme portie is in het leven geroepen om familiebescherming te waarborgen. Het idee is dat ouders, ongeacht eventuele conflicten of andere redenen, niet volledig hun kinderen kunnen onterven. Dit weerspiegelt een maatschappelijke waarde waarin het gezin als basisstructuur wordt beschermd. Hoewel ouders een zekere vrijheid hebben om hun vermogen via een testament te verdelen zoals zij dat willen, legt de wet dus een grens aan die vrijheid door kinderen te beschermen tegen volledige onterving.
Hoe wordt de legitieme portie berekend?
De berekening van de legitieme portie is een technisch proces dat afhankelijk is van de omvang van de nalatenschap en de wettelijke erfverhoudingen. Hier zijn de belangrijkste stappen:
- Bepaling van de waarde van de nalatenschap
De totale nalatenschap wordt vastgesteld door de waarde van alle bezittingen van de overledene te berekenen, minus de schulden. Ook giften die de overledene tijdens zijn of haar leven heeft gedaan, kunnen onder bepaalde voorwaarden worden meegeteld bij het bepalen van de totale nalatenschap. - Bepaling van het wettelijke erfdeel
Als er geen testament zou zijn, wordt vastgesteld hoe de nalatenschap volgens de wet verdeeld zou worden. Dit is het uitgangspunt voor de berekening van de legitieme portie. - Bepaling van de legitieme portie
De legitimarissen hebben recht op de helft van hun wettelijke erfdeel. Stel bijvoorbeeld dat een overledene twee kinderen en een echtgenoot achterlaat en geen testament heeft. De wettelijke verdeling zou dan zijn dat elk kind en de echtgenoot een derde van de nalatenschap krijgen. De legitieme portie van elk kind bedraagt in dat geval de helft van hun wettelijke erfdeel, dus een zesde van de totale nalatenschap.
Het recht op de legitieme portie is een vorderingsrecht in geld. Dit betekent dat legitimarissen geen recht hebben op specifieke goederen uit de nalatenschap, maar wel op een geldbedrag dat overeenkomt met hun legitieme portie.
Het onterven van kinderen en de legitieme portie
Een ouder kan in zijn of haar testament bepalen dat een kind wordt onterfd. Dit betekent echter niet dat het kind helemaal niets meer krijgt. Zelfs een onterfd kind behoudt namelijk recht op de legitieme portie. Het kind kan dit recht geldend maken door een beroep te doen op zijn of haar legitieme portie. Dit moet binnen vijf jaar na het overlijden van de ouder gebeuren. Doet het kind dat niet binnen die termijn, dan vervalt het recht.
Het recht om aanspraak te maken op de legitieme portie kan tot spanningen leiden binnen families. In sommige gevallen kiezen onterfde kinderen ervoor om geen beroep te doen op hun legitieme portie, bijvoorbeeld om conflicten met andere erfgenamen te vermijden. In andere gevallen kan het juist tot langdurige juridische procedures leiden.
Uitzonderingen en beperkingen
Hoewel de legitieme portie een stevig wettelijk recht is, zijn er enkele situaties waarin dit recht beperkt kan worden:
- Uitsluiting door gedrag
In uitzonderlijke gevallen kan een ouder een kind volledig onterven zonder dat dit kind recht heeft op de legitieme portie. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als het kind zich schuldig heeft gemaakt aan ernstig wangedrag tegenover de ouder. Dit moet echter door de rechter worden vastgesteld en is dus niet zomaar mogelijk. - Uitsluiting van giften
Giften die tijdens het leven van de ouder zijn gedaan, kunnen onder voorwaarden worden uitgesloten van de berekening van de legitieme portie. Dit kan het geval zijn als er in het testament expliciet wordt bepaald dat bepaalde giften buiten beschouwing moeten blijven. - Onbekendheid van de erfgenamen
Als legitimarissen niet op de hoogte zijn van hun recht of niet op tijd handelen, kan hun recht vervallen. Dit benadrukt het belang van juridische ondersteuning bij het regelen van een nalatenschap.
Kritiek en discussie
De legitieme portie is niet zonder controverse. Voorstanders zien het als een belangrijke waarborg voor familiebescherming, terwijl tegenstanders het beschouwen als een inbreuk op de testamentaire vrijheid. Vooral in gevallen waarin een ouder een moeilijke relatie had met een kind, kan de verplichting om een deel van de nalatenschap aan dat kind te geven als onrechtvaardig worden ervaren.
Daarnaast zijn er praktische problemen. Bijvoorbeeld, als de nalatenschap grotendeels uit onroerend goed bestaat, kan het lastig zijn om de legitieme portie in geld uit te betalen zonder het onroerend goed te verkopen. Dit kan leiden tot ingewikkelde en langdurige juridische procedures.
Conclusie
De legitieme portie is een belangrijk begrip binnen het Nederlandse erfrecht en speelt een cruciale rol bij het beschermen van kinderen tegen volledige onterving. Hoewel het recht op de legitieme portie juridisch stevig verankerd is, kan het in de praktijk leiden tot complexe en emotionele situaties. Het is dan ook aan te raden om bij het opstellen van een testament of het afwikkelen van een nalatenschap juridisch advies in te winnen. Op die manier kan men ervoor zorgen dat alle betrokkenen hun rechten en plichten goed begrijpen en dat conflicten zoveel mogelijk worden voorkomen.